De onteigening van Joods vastgoed op Zoutelande in de Tweede Wereldoorlog.
In maart 1933 ondertekent de Zoutelandse timmerman/aannemer Abraham “Bram” Janse een overeenkomst voor het bouwen van een vakantiewoning in de duinen van Zoutelande. Opdrachtgever is Meijer Kamerling, een arts uit Amersfoort, die getrouwd is met Anna Dorothea Maria Ritsema van Eck, hij is Joods, zij niet. Het huis van de familie Kamerling krijgt de naam: Het Zeepaardje. De bouw van huizen in de duinen bij Zoutelande is niet onomstreden, ook dan al vinden sommige mensen dit een aantasting van de natuur. Dat geldt in het bijzonder voor deze woning, die samen met het naastgelegen huis van de familie Desson, bovenop de hoogste duinen staan. Van veraf zijn de huizen al te zien en ze veranderen en beïnvloeden duidelijk het profiel en uitzicht op de duinen, zoals op bijgaande foto is te zien.
Op bovenstaande afbeelding is goed te zien dat de huizen bovenop de duinen van de familie Kamerling (links) en de familie Desson (rechts) het profiel van de duinen flink aantastte. (Klik op de afbeelding voor een vergroting)
Tijdens de bezetting van Nederland in de Tweede Wereldoorlog neemt de Duitse bezetter steeds scherpere maatregelen tegen de Joodse bevolking. Zo moeten Joden hun onroerend goed laten registreren. Vanaf 1942 wordt dit onroerend goed door o.a. de organisatie A.N.B.O. overgenomen en verhuurd of doorverkocht. A.N.B.O. staat voor: Algemeen Nederlands Beheer van Onroerende Goederen. Dit was een door de NSB geleide organisatie, opgericht door de Haagse makelaar Dirk Hidde de Vries, die speciaal werd ingesteld door de Duitse bezetter om het beheer en de verkoop van onteigend Joods onroerend goed te regelen. In een brief uit mijn collectie staat dat “Het Zeepaardje” door de A.N.B.O. in beslag is genomen. De brief is niet gedateerd en ook heeft de schrijver er zijn naam niet boven gezet. De brief is echter wel ondertekend en uit de hele context van de brief en de ondertekening valt op te maken dat deze door de eigenaar van “Het Zeepaardje” is geschreven. In samenhang met andere brieven en uit de inhoud valt ook te concluderen dat de brief tussen eind januari en 5 april (Pasen) 1942 moet zijn geschreven. In die brief wordt ook melding gemaakt van het maken van een lijst van de inventaris van het huis, wat gaat de Duitse bezetter daarmee doen? De lijst wordt gemaakt door timmerman/aannemer A. Janse en zit ook in mijn archief. De datering staat op mei 1942 en de betreffende brief zal voor het opmaken van de lijst zijn geschreven. Verder probeert de briefschrijver letterlijk “de meubels te redden” en vraagt om aan het gemeentebestuur van Zoutelande door te geven dat de inventaris eigendom is van zijn “niet Joodse” vrouw.
De inventarislijst van “Het Zeepaardje” opgemaakt door A. Janse in mei 1942.
Via de organisatie A.N.B.O. werden de verworven panden verhuurd of verkocht, verkoop werd vastgelegd in zogenaamde “Verkaufbücher”. Door het KRO/NCRV Pointer zijn de gegevens uit die “Verkaufbücher” gepubliceerd op hun website. Hieruit valt voor Zoutelande op te maken dat het betreffende pand eigendom was van M. Kamerling en verkocht is aan M.J.A.B. Kamerling. Via een website over genealogie valt niet anders te concluderen als dat dit een dochter is van het echtpaar Kamerling-Ritsema van Eck, namelijk Martine Anna Johanna Bernardina Kamerling. Het is vrij bijzonder dat het huis in de familie bleef, meestal verkocht de A.N.B.O. de woning voor een vrij laag bedrag aan NSB vrienden die het pand dan weer met winst konden doorverkopen. De prijs die mej. Kamerling er voor moest betalen zal niet ver onder de marktwaarde hebben gelegen. De bouw van het huis werd in 1933 aangenomen voor een bedrag van Fl. 4412,- terwijl er door mej. Kamerling Fl. 5200,- voor werd betaald.
De zaak was hiermee voor de familie Kamerling nog niet afgelopen, vanaf 1942 start de Duitse bezetter in de Zoutelandse duinen met de bouw van de Atlantikwall. In augustus 1943 komt de onheilstijding dat verschillende huizen in de duinen daarvoor moeten worden afgebroken. In een brief gedateerd 5 augustus 1943 vraagt M. Kamerling zich af of afbraak van “Het Zeepaardje” onvermijdelijk is, hij heeft hierover een telegram ontvangen. Hij vraagt dan tevens aan A. Janse of hij de inventaris veilig wil stellen en opslaan waaruit dan ook blijkt dat hij daar nog over gaat. Uit gesprekken met mensen uit het dorp heb ik begrepen dat het huis gesloopt werd door de Zoutelandse timmerman/aannemer J. Gabriëlse. Het huis moest toch gesloopt worden, was zijn gedachte erachter, en zo konden de materialen worden benut voor hergebruik. Ook nam hij bij het personeel dat het huis moest slopen Johannes “Wannes” Kodde aan. Wannes Kodde, een zoon van burgemeester David Kodde, maakte aantekeningen over wat de Duitse bezetter in de duinen bouwde en gaf dit door aan het verzet. Door hem bij de sloop van de huizen op de duinen te betrekken kon hij daar goed rondkijken, iets wat normaal gesproken niet mogelijk was, want burgers werden daar niet meer toegelaten. Ook het naastgelegen pand van de familie Desson moest worden afgebroken.
De beide panden op het hoogste duin van Zoutelande gezien vanaf de zeezijde met dan rechts “Het Zeepaardje” van de familie Kamerling.
Na de oorlog mochten de families Desson (De Hommel) en Kamerling (Het Zeepaardje) hun huizen herbouwen. Wegens het gewijzigde inzicht over bouwen in de duinen moesten ze die huizen op een lagere plaats herbouwen zodat ze het uitzicht op de duinen minder verstoorden. Beide huizen werden rond 1950 herbouwd en staan er nog steeds.
Bronvermelding:
De uitleg over de A.N.B.O. komt van: Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie: Algemeen Nederlandsch Beheer van Onroerende Goederen.
De vermelding in de Verkaufbücher van M. Kamerling is terug te vinden op: KRO/NCRV Pointer: Hier staan van Joden onteigende panden bij jou in de buurt | Pointer | KRO-NCRV
Dat Martine Anna Johanna Bernardina Kamerling een dochter is van Meijer Kamerling en Anna Dorothea Maria Ritsema van Eck valt in meerdere bronnen op internet terug te vinden o.a. op: www.geni.com
Andere gegevens komen uit eigen verzameling/archief zoals een collectie brieven over Zoutelande. De bouwovereenkomst uit 1933 en de inventarisatielijst betreffende het Zeepaardje komen beide uit eigen collectie Ook heb ik gegevens gebruikt uit gesprekken met oudere inwoners van Zoutelande. Door deze gesprekken in combinatie met geschreven gegevens en foto bijschriften wist ik de juiste plaats van het huis van de familie Kamerling te achterhalen. De combinatie van de familie Kamerling met de benaming van het huis “Het Zeepaardje” te Zoutelande komt zowel in brieven als andere bronnen verschillende keren naar voren.
©André Cijvat www.zoutelandeopfoto.nl oktober 2025.