Wat is de betekenis van de naam Zoutelande?
Diverse schrijvers hebben in verschillende boekjes een poging gedaan de herkomst van de naam Zoutelande te verklaren. Maar die verschillende schrijvers komen steeds met dezelfde verklaringen. Een echt bevredigende verklaring zit er volgens mij niet bij. Zelf heb ik de luxe dat ik me alleen met de Zoutelandse geschiedenis bezig hoef te houden, zonder direct tot een resultaat te moeten komen. Ik kan rustig alle facetten van de geschiedenis bestuderen en een verklaring kan zich dan langzamerhand ontwikkelen maar een echte opleiding hiervoor heb ik niet gehad.
Eerst wil ik de eerder bekende verklaringen tegen het licht houden.
Eén van de meest gebruikte stellingen is natuurlijk die van Zoute-landen. Ook wel: bezoute landen, door zout water bevloeide landen. Voor een gebied dat zo dicht aan zee ligt en omdat vroeger het zeewater Walcheren vrij binnendrong lijkt dit een logische verklaring.
De Latijnse benaming voor Zoutelande ‘Salsa Terra’ lijkt deze naamsverklaring nog te versterken. Echter op oude landkaarten komt men de naam Zoutelande niet tegen, daarop staat Soutelande dat men uitspreekt zoals de inwoners dit in het dialect nog steeds doen, Zoetelande. De naam Salsa Terra kan ook makkelijk ontstaan zijn uit een foute interpretatie van de naam Soutelande. Men heeft dan de naam Soutelande foutief vertaald naar Salsa Terra en hieruit is de naam Zoutelande ontstaan. Als u deze tekst leest heeft u waarschijnlijk ook de neiging steeds Soutelande te lezen in plaats van Soetelande. (zie ook de vergelijking met de naam Souburg verderop in deze tekst.)
Dan zijn er nog de minder gebruikelijke verklaringen van Zoo-te-lande, waarmee men bedoelde dat het dorp direct aan zee lag, of het zou de uitspraak van een drenkeling zijn geweest. Erg serieus klinkt dit niet omdat Zoutelande vroeger verder van zee lag en ook de uitspraak in dialect hier niet in overeenstemming mee is. De uitspraak in het dialect als ‘Zoetelande’ gebruikt men wel in verklaring van de naam als zou het gaan om het land van Zoete. Hiervoor is geen bewijs gevonden dat een vrouw met de naam Zoete een belangrijke rol heeft gehad in de geschiedenis van Zoutelande. Veelvuldig worden deze naamsverklaringen van het ene naar het andere boekje overgeschreven, m.i. leidt dit niet tot een bevredigende oplossing.
Zelf kom ik na het lezen van een oud VVV gidsje uit 1937 tot een hele andere conclusie over de naam Zoutelande. In dat gidsje schrijft Abraham Jobse een stukje over de geschiedenis van Zoutelande. Dhr. A. Jobse heeft veel onderzoek gedaan naar de geschiedenis van Zoutelande met de bedoeling daar een boekje over te publiceren. Tot een boekje kwam het echter niet doordat hij overleed voordat hij er mee klaar was, maar een manuscript is in het Zeeuws Documentatie Centrum aanwezig. In het eerder genoemde VVV gidsje staat een plattegrond van Zoutelande die waarschijnlijk ook door A. Jobse is getekend. Op deze plattegrond zien we dat ten noorden van Zoutelande de St. Janskerkse sprink loopt. Jobse gebruikt voor dit water ook de benaming Soute Ee, die benaming komt uit oude overlopers van de Polder Walcheren.
Op de foto hierboven de Sint Janskerkse sprink of Soute-Ee, die markeert de zuidgrens van het ambacht Sint Janskerke.
Hier volgt een citaat uit het manuscript dat hij over de Soute-ee schrijft: Wel bevond zich in deze gemeente een geul, doch een jongere en van zeer bescheiden afmetingen, waarvan de Soute-Ee of St. Janskerksche sprink het overblijfsel is. Deze sprink liggende aan de Zuidzijde der hooge gronden van het ambacht St. Janskerke, snijdt thans deze rug voor de afvoer van het polderwater naar de Boudewijnskerkse sprink, waarschijnlijk is dit een oplossing van later datum. Zeer opmerkelijk in dit verband is het, dat in 1935 bij het delven van deze sprink, ter plaatse waar zich het kruispunt met de Molenweg bevindt, over enige tientallen meters ten Oosten van dit punt, veel schelpen van oesters, mossels en andere schelpdieren, -blijkbaar ter plaatse gegroeid-, werden gevonden. De vindplaats was ongeveer 1.80 meter beneden N.A.P., voor het leven van deze dieren is zeewater noodzakelijk. Bij een natuurlijke loozing konden deze dieren echter niet altijd onder water blijven, tenzij een zeker peil -al dan niet kunstmatig- door een drempel of dam in deze sprink gehandhaafd werd. Het profiel -d.w.z. de afmetingen- van deze sprink is veel te groot voor de tegenwoordige afvoerrichting. Bij een natuurlijk stroompje stelt het profiel zich nauw in op de hoeveelheid water die afgevoerd moet worden. En wanneer dan toch dit grotere profiel aanwezig is, moet daaruit volgen, dat -waar de bestaande richting niet goed mogelijk moet zijn geweest- de afvoerrichting vroeger waarschijnlijk Westwaarts gericht was. In verband met deze sprink is daarom te herinneren aan de ‘oude waterloop omtrent den Kerckhove’ die volgens een keur van 1498 een van ouds bekende afwatering was.
De aanwezigheid van een watertje, de Soute Ee en de benaming Soute-lande komen wel heel dicht bij elkaar. Ook valt dit samen met de uitspraak in dialect: Zoetelande. Volgens mij is de uitspraak van een bepaalde naam ook veel ouder en minder aan verandering onderhevig dan de schrijfwijze. Je ziet dit ook bij de schrijfwijze van achternamen door de eeuwen heen, op het gehoor klinkt het allemaal hetzelfde maar het wordt telkens anders geschreven. Sout betekend dan niet Zout maar Zuid en de uitspraak en schrijfwijze zijn dezelfde als in het eerste deel van Souburg, dat Zuidelijke Burg betekend.
De juiste benaming is volgens mij dan ook Sout-ee-Land(e) maar daarmee kan men nog twee kanten op. Het kan wijzen op een land dat ten zuiden van de Ee ligt, maar het kan ook betekenen: land aan de Zuid Ee (Soute-Ee). Het is niet eenvoudig om een keuze te maken tussen deze twee mogelijkheden. De eerste verklaring komt iets geforceerd over: Land ten zuiden van de Zuid-Ee. Het kan best zo zijn dat de oorspronkelijke naam van het water de ‘Ee’ was en dat het land ten zuiden daarvan Zuid-Ee-land (Soetelande) werd genoemd. Het ‘Sout’ in de waternaam zou dan een latere toevoeging moeten zijn doordat het water bij Soutelande lag. Er is wel een logische reden waarom men het water de Soute-Ee zou noemen, het vormt namelijk de zuidelijke grens van het ambacht Sint-Janskerke.
De tweede verklaring is het eenvoudigst Sout-Ee-land, land aan de Zuid Ee.
Gebruikte Bronnen:
Zeeuws Documentatiecentrum: Manuscript en aantekeningen van A. Jobse:
De geschiedenis van Zoutelande.
Uitgave V.V.V. Zoutelande: Gids voor Zoutelande voor het jaar 1937 (uit eigen verzameling).